شناسایی و معرفی کتاب‌های پژوهشی، یکی از راه‌های آگاهی از وضعیت ادبیات پایداری و کوشش‌های انجام‌گرفته در حوزۀ مطالعات ادبی است. در ادامۀ شناسایی و معرفی پژوهش‌های ادب‌شناسی پایداری در سال 1400 (که در نشریۀ شمارۀ 6 منتشر شد) در این شماره به کتاب‌های پژوهشی منتشر شده در سال 1401 پرداخته‌ایم. آن‌چه در این نوشتار آمده، در سه بخش تنظیم شده است: بخش اول به شیوۀ جست‌وجو و اطلاعات آماری کتاب‌ها اختصاص دارد. بخش دوم، معرفی مختصری از هر کتاب است و بخش سوم، مسائل و نکاتی دربارۀ این کتاب‌ها است.
برای شناسایی این کتاب‌ها به ترتیب سایت‌های خانۀ کتاب، کتابخانۀ ملّی، کتابخانۀ جنگ و جست‌وجوی آزاد در فضای مجازی با کلیدواژه‌های «ادبیات پایداری»، «پژوهش ادبی»، «پایداری»، «شعر دفاع مقدس»، «جنگ ایران و عراق» و «ادبیات جنگ ایران و عراق» و محدود کردن تاریخ نشر به سال 1401 بررسی شدند. از این طریق 43 عنوان کتاب شناسایی و برای معرفی آن‌ها به کتابخانۀ جنگ و کتابخانۀ انقلاب حوزۀ هنری، کتابخانۀ ملّی، کتابخانۀ اندیشکده، مراجعه و یا از ناشر تهیه شد. 6 کتاب با عنوان‌های شهر پر آیینه: تحلیل تطبیقی آرمان‌شهراندیشی در شعر قیصر امین‌پور و احمد مطر، طبقات اجتماعی در رمان‌های ادبیات پایداری معاصر، لبخند به روایت زخم (تبیین جلوه‌های امید در جذوه‌های شعر پایداری)، مشق عشق: بررسی غزل حماسه در ادبیات انقلاب و دفاع مقدس، هشت مقاله و نشانه‌شناسی انگارۀ مقدس جنگ در کتابخانه‌ها یافت نشد و متأسفانه دسترسی برای خرید آن‌ها هم وجود نداشت. افزون بر این کتاب‌ها، دو کتاب با عنوان‌های تاریخ در ادبیات و بررسی مکاتب ادبی جهان و تأثیر آن بر شعر و نثر فارسی نیز شناسایی شد که صفحات معدودی از آن‌ها به ادبیات انقلاب و دفاع مقدس اختصاص داشت از همین‌رو در گروه کتاب‌های پژوهشی ادبیات پایداری قرار نگرفتند، اما در پایان این دو کتاب نیز معرفی شده‌اند. 16 عنوان از کتاب‌ها توسط ناشران دولتی (سورۀ مهر، صریر، مرزوبوم، جهاد دانشگاهی قزوین، مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس) و 27 عنوان هم توسط ناشران خصوصی و یا با حمایت سازمان‌های دولتی (چشم‌وچراغ، امید کویر (با حمایت اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان کرمان)، رج (با حمایت اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان گیلان)، کارآفرین آریا، سخنوران، سنجش و دانش، رایا گستر، خط هشت، سبز رایان گستر، سزاوار، آریا دانش، حوزۀ مشق، کاشف علم، هوشمند تدبیر، ماهواره، زلال سبز، سیمرغ آسمان آذرگان، عطران، رویش قلم، یادداشت نو، کلمات، خط هشت، پژوهندگان نجوای قلم و مشکین قلم) منتشر شده‌اند. شمارگان کتاب‌هایی که توسط ناشران دولتی و خصوصی یا با حمایت سازمان‌های دولتی منتشر شده‌اند، بین 300 تا 2000 نسخه، و کتاب‌هایی که در بخش غیر دولتی به چاپ رسیده، شمارگان‌شان بین 30 تا 1000 نسخه است. از تعداد 45 عنوان کتاب، 7 عنوان پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد و رسالۀ دکتری بوده‌ است. برخی دیگر از کتاب‌ها هم به نظر می‌رسد برگرفته از محتوای پایان‌نامه و یا رسالۀ مؤلف باشند اما در مقدمۀ آن‌ها ذکری از آن نشده و یا پایان‌نامه و رساله‌ای با این نام پیدا نشد.

فهرست کتاب‌ها از این قرار است:
عنوان: 72 صحیفۀ سرخ (ارزش‌های ادبی در 72 وصیت‌نامۀ شهید استان یزد)
نویسنده: مجیداله انتظاری زارچی
محل نشر؛ ناشر: یزد؛ چشم و چراغ
شمارگان: 100 نسخه
تعداد صفحات: 414 صفحه
قطع: وزیری
نویسنده در تعیین موضوع و بررسی وصیت‌نامه، بیشتر ذوقی و بر اساس اطلاعات شخصی عمل کرده است. متن فاقد پیوستگی و شیوۀ مشخصی در تحقیق و تدوین است. او ادبیات پایداری را برگرفته از ادبیات تعلیمی می‌داند و بر این باور است که ادبیات پایداری ادبیاتی است که به سعادت انسان از طریق بهبود منش اخلاقی می‌اندیشد. پی بردن به اهداف رزمندگان از جمله عمل به تکالیف الهی، ادای وظیفۀ دینی و حفظ وحدت و عزت اسلامی از طریق بررسی آرایه‌های ادبی در متن وصیت‌نامه‌ها از جمله مطالبی است که در این اثر بدان پرداخته شده است. نویسنده 72 وصیت‌نامه از شهدای یزد را برای بررسی انتخاب کرده ولی از دلیل این انتخاب سخنی به میان نیاورده است. کتاب دارای چهار فصل است: فصل اول، به وصیت‌نامه، آرایه‌های ادبی و مضمون وصیت‌نامه‌ها پرداخته است که بیشتر مطالب آن با ادبیات ارتباطی ندارد. فصل دوم به مرور آرایه‌های ادبی اختصاص یافته است. فصل سوم، آرایه‌های ادبی را در این وصیت‌نامه‌ها بررسی کرده و همراه با آن معرفی شهدا و متن وصیت‌نامه‌ها نیز آمده است. در فصل چهارم با بررسی آماری داده‌ها به این نتیجه رسیده است که وصیت‌نامه‌ها بدون تکلف و با بهره‌گیری از یک الگوی نوشتاری به نگارش درآمده‌اند.

عنوان: ارتباط شعر کودک با دوران دفاع مقدس
نویسنده: صدیقه فخار تازه یزدی
محل نشر؛ ناشر: آمل؛ آموزشی تألیفی کارآفرین آریا
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 126 صفحه
قطع: وزیری
در این کتاب، نویسنده به بررسی وضعیت شعر دفاع مقدس کودک و نوجوان پرداخته است. کتاب شامل دو بخشِ شعر کودک و شعر دفاع مقدس است. در بخش اول، دوره‌های مختلف کودکی و ادبیات متناسب با آن، ویژگی‌های ادبیات کودک و نوجوان، ارکان شعر (موسیقی، صور خیال، قالب، موسیقی معنوی، نقش زبان در ساختار شعر کودک، عاطفه و…) در شعر کودک و نوجوان، انواع ادبی ویژۀ کودک و نوجوان، تعریف شعر کودک و قالب‌های آن بررسی شده‌اند. بخش دوم نیز به شعر و شاعران دفاع مقدس، اسطوره‌سازی در شعر دفاع مقدس، شعر دفاع مقدس از منظر زبان، ادبیات و تفکر و محتوای اشعار و دسته‌بندی شعر دفاع مقدس به سه دوره (جوانه‌های شعر جنگ، تجرد و درونی شدن شعر جنگ، بعد از جنگ) اختصاص یافته است؛ و در نهایت به تأثیر دفاع مقدس در مضمون و درون‌مایۀ شعر کودک پرداخته شده است. مطالب کتاب سیر مشخصی ندارد و این آشفتگی در صفحه‌آرایی و حروفچینی نیز مشهود است. برخی از نتایج حاصل از این پژوهش همچون وجود اشکالات ساختاری در داستان‌های دفاع مقدس مانند حضور کمرنگ زنان نویسنده، تمرکز بیش از حد آثار دفاع مقدس در حیطۀ ناشران دولتی، عدم توجه به شخصیت کودک در داستان‌های دفاع مقدس، پرداخت بیشتر داستان‌ها به موضوع شهادت، و غفلت از دیگر موضوعات جذاب، نشان‌دهندۀ این است که آشفتگی مطالب و نداشتن روش مشخص، از تمرکز نویسنده دربارۀ موضوع جلوگیری کرده است و در نتیجه مطالب نامرتبط نیز به این کتاب راه یافته است. نویسنده در پایان تصریح و واقع‌گرایی در شعر دفاع مقدس کودک، برخلاف اصول آن و بی‌توجهی به جنبه‌های مختلف جنگ در شعر کودک را از نتایج این پژوهش برشمرده است.

عنوان: انسان‌محوری در اشعار خلیل حاوی و صلاح عبدالصبور
نویسنده: حربیه فتاحی، بهرام پیری
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ سخنوران
شمارگان: 100 نسخه
تعداد صفحات: 58 صفحه
قطع: رقعی
خلیل حاوی لبنانی و صلاح عبدالصبورِ مصری از شاعران عرب‌زبانی هستند که اشعارشان از وقایع و مسائل جامعه تأثیر پذیرفته است. انسان‌های درگیر جنگ از موضوعات اصلی شعر آن‌ها است. آن‌چه که در این اثر مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته، دیدگاه انسان‌محور این دو شاعر است. محقق پس از بیان کلیات پژوهش و بررسی زندگی و زمانۀ دو شاعر، به بررسی معنا و مفهوم اومانیسم می‌پردازد و می‌گوید هر مکتب ادبی که بیشترین گرایش را به این مکتب داشته باشد، به انسان نزدیک‌تر است. رنج بی‌پایان انسان معاصر، فقر انسان و امید به رهایی و نجات انسان معاصر از وجوه مشترک شعر هر دو شاعر به‌شمار می‌روند. این اثر فاقد مقدمه‌ای است که اطلاعات مناسبی دربارۀ روش و هدف این پژوهش ارائه کند. در بخش نتیجه‌گیری هم پراکنده‌گویی در مطالب و آشفتگی به چشم می‌خورد. نکتۀ حائز اهمیت در این کتاب این است که برای شعر انسان‌محور از مؤلفه‌هایی همچون آزادی‌خواهی، حقیقت‌جویی، عدالت‌خواهی، عشق‌ورزی، امیدواری و… نام برده شده است که این مؤلفه‌ها با مؤلفه‌های ادبیات پایداری مشترک است. بر این اساس می‌توان ادبیات پایداری را ادبیاتی انسان‌محور دانست.

عنوان: انگاره‌های هویتی در ادبیات پایداری
نویسنده: زهرا نیک‌بخت اردکانی
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ سنجش و دانش
شمارگان: 30 نسخه
تعداد صفحات: 112 صفحه
قطع: وزیری
پــــژوهــــشگــــر این کــــتاب، بــــا شناسایی مؤلفه‌ها یا انگاره‌های هویت به بررسی آن‌ها در اشعار سه شاعر دفاع مقدس (علی‌رضا قزوه، سیدحسن حــــسینی و نصرالله مردانی) پرداخته است، و مــــهم‌تریــــن این مــــؤلفه‌ها را اســـتبــــدادســــتیزی، دیــــن‌مداری، استــــعمارستــــیزی، استقلال‌طلبی و آزادی‌خواهی برشمرده است. تفاوت این اثر با دیگر آثاری از این دست، در پیشینه‌شناسی‌ و بررسی کتاب‌هایی است که پیشتر در این زمینه منتشر شده است. همچنین در مقدمۀ مختصر کتاب، دربارۀ پژوهش انجام شده توضیحاتی ارائه شده است.

عنوان: بررسی ساختاری و محتوایی غزل دفاع مقدس (با اشاره به جریان پست‌مدرنیسم)
نویسنده: محمود طیب
محل نشر؛ ناشر: اهواز؛ سزاوار
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 350 صفحه
قطع: وزیری
این پژوهش به بررسی غزل دفاع مقدس از آغاز جنگ تاکنون اختصاص دارد. نویسنده از ضرورت توجه به موضوع کتاب و شیوۀ پرداختن به آن سخن گفته است اما این مطالب جای خالی مقدمه را در این کتاب پر نمی‌کند، و در مطلب دیگری هم که با ‌عنوان «سرآغاز سخن» آمده، شیوۀ کار، مسئله و هدف از پژوهش بیان نشده است. آن‌چه در کتاب آمده، بررسی ساختاری و محتوایی غزل دفاع مقدس (از شروع جنگ تاکنون) است. افزون بر این، به شکل‌گیری جریان پست‌مدرنیسم و فراز و فرودهای آن در دهۀ هشتاد و نود در شعر دفاع مقدس هم اشاره‌ای شده است. به نظر می‌رسد سیر مطالب برای این محتوا مناسب است و محقق در ارائۀ موضوع با مصداق‌های فراوان موفق بوده است.

عنـــــوان: بـــــررسی سه نمـــــایش‌نامـۀ ادبیات پایــداری (نمایش‌نامه‌های بوی خوش جنگ، تپه افلاک و شکسته بخوان)
نویسنده: سمیه کاظمی، سیدجمال‌الدین مرتضوی
محل نشر؛ ناشر: اصفهان؛ کاشف علم
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 162 صفحه
قطع: وزیری
این کتاب به شکل تخصصی به نمایش‌نامۀ دفاع مقدس پرداخته است. روند مطالب کتاب سیری منــــطقی دارد و خواننده را با نمــــایش‌نامه و به‌طــــور ویژه با نمایش‌نامه‌های دفاع مقدس آشنا می‌کند. در این اثر سه نمایش‌نامه از نمایش‌نامه‌های برگزیدۀ جشنواره‌های تئاتر فجر و تئاتر مقاومت، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. حدود نیمی از متن که در چهار فصل گنجانده شده، به نمایش‌نامه به‌طور عام پرداخته که مقدمۀ مناسبی برای ورود به بحث نمایش‌نامه‌های دفاع مقدس است. نویسنده ابتدا خواننده را با نمایش‌نامه و تاریخچۀ آن آشنا کرده و سپس دربارۀ ادبیات نمایشی در ایران و ادبیات پایداری و تئاتر مقاومت سخن گفته است. فصل چهارم به اجزای نمایش‌نامۀ دفاع مقدس اختصاص یافته است. درون‌مایه، ژانر، پیرنگ، زاویۀ ‌دید، شخصیت‌پردازی، صحنه‌پردازی، دیالوگ، سطح زبانی و ادبی مؤلفه‌هایی هستند که در سه فصل جداگانه مورد بررسی قرار گرفته‌اند. مقدمۀ کتاب دربارۀ پژوهشی که انجام شده گویاست و فهرست منابع نیز در پایان گنجانده شده است. این کتاب بر اساس پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد سمیه کاظمی با عنوان «نقد و بررسی نمایش‌نامه‌های برجسته در حوزۀ دفاع مقدس» است و در سال 1395 در دانشگاه شهرکرد از آن دفاع شده است.

عنوان: بررسی هویت در رمان برید اللیل
نویسنده: مینا رشیدی آلمالو
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ ماهواره
شمارگان: 100 نسخه
تعداد صفحات: 184 صفحه
قطع: رقعی
کتاب حاصل پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد نویسنده در رشتۀ زبان و ادبیات عرب دانشگاه الزهرا است. رمان بریداللیل نوشتۀ هدی برکات، به بخشی از زندگی مهاجران، تبــــعیدشدگان و بی‌خــــانمان‌ها پرداخته است. نویسنده کتاب بررسی هویت، با استفاده از نظریۀ پسااستعماری گایاتری اسپیواک مسائل هویتی شخصیت‌های این داستان را بررسی کرده است. از دیدگاه او، زن در جامعۀ شرقی زیر سلطۀ جامعۀ مردسالاری است. شخصیت‌های این داستان هویت معلومی ندارند و در پی هویت‌سازی برای خود هستند. این کتاب ساختاری شبیه پایان‌نامه دارد و مقدمۀ آن فاقد روش پژوهش و دلایل ضرورت چاپ این اثر است و بیشتر به متن کتاب برید اللیل پرداخته است. شایسته بود این کتاب با تلخیص و حذف مطالب بی‌اهمیت به شکلی کاربردی‌تر منتشر می‌شد.

عنوان: بوسیدن آفتاب
نویسنده: عباس محمدی
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ صریر
شمارگان: 500 نسخه
تعداد صفحات: 400 صفحه
قطع: وزیری
این اثر دارای شش فصل است. نویسنده ابتدا از ادبیات پایداری سخن گفته و با بررسی مؤلفه‌ها و سه دورۀ مهم آن به ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس رسیده است. در مشخصه‌هایی که او برای ادبیات پایداری برشمرده، ادبیات پایداری را زیرشاخۀ ادبیات جنگ و ریشۀ ادبیات پایداری را در تاریخ ادبیات می‌داند. ارائۀ تعاریف متعدد از ادبیات پایداری و نیز رویکردی که خود نویسنده نسبت به ادبیات پایداری دارد، از ویژگی‌های این کتاب است. فصل‌های دو و سه، مقدمۀ بررسی اشعار، و فصل‌های چهار تا شش هم به بررسی رباعی‌ها اختصاص دارد. در بررسی اشعار دفاع مقدس شاخص‌ترین قالب‌های شعری، غزل و رباعی دانسته شده‌اند. در بررسی بن‌مایه‌های ادبیات پایداری در رباعیات دفاع مقدس، تأثیر همزمانی پیروزی انقلاب اسلامی و شروع جنگ هم مورد نظر قرار گرفته است. نمونه‌های بررسی شده در این کتاب، دو اثر همصدا با حلق اسماعیل سرودۀ سیدحسن حسینی و در کوچۀ آفتاب سرودۀ قیصر امین‌پور است. آن‌چه که باعث انتخاب این دو شاعر شده، پیشرو بودن، فخامت زبانی، انتخاب واژگان و چیدمان آن‌هاست. این کتاب تکمیل‌شدۀ پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد عباس محمدی با عنوان «واکاوی بن‌مایه‌های ادبیات پایداری در رباعیات دفاع مقدس با مطالعۀ موردی رباعیات سیدحسن حسینی و قیصر امین‌پور» است که سال 1398 در دانشگاه شاهد از آن دفاع شده است.

عنوان: بی‌قراری‌ها
نویسنده: محمدقاسم فروغی جهرمی
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ صریر
شمارگان: 2000 نسخه
تعداد صفحات: 400 صفحه
قطع: رقعی
این کتاب دل‌نوشته‌های داوران 19 گروه داوری بیستمین دورۀ انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس است. این کتاب و کتاب گوی بیان، هر دو مربوط به دوره‌های انتخاب کتاب سال دفاع مقدس و از زبان داوران هستند. اما در بی‌قراری‌ها، کمتر به مسائل کتاب‌ها چه از نظر محتوا و چه مسائل فنی پرداخته شده است. این کتاب بیشتر در حوزۀ کتاب‌های ادبی قرار می‌گیرد اما به دلیل مطالب کوتاهی که در حوزۀ مسائل کتاب‌های دفاع مقدس دارد، در این‌جا آمده است. توقع می‌رفت که نویسنده با تجربۀ سال‌های گذشته، بیشتر بر مسائل نشر حوزۀ دفاع مقدس و محتوای کتاب‌ها تمرکز کند و از ظرفیت این دوره‌ها برای تألیف کتاب‌هایی که گره‌گشای این مسائل باشند، استفاده نماید.

عنوان: شرح و بیان
نویسنده: محمدقاسم فروغی جهرمی
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ صریر
شمارگان: 1100 نسخه
تعداد صفحات: 624 صفحه
قطع: رقعی
گفت‌وگوها با سه گروه انجام شده است: صاحب‌نظران ادبیات دفاع مقدس؛ مسئــــولان سازمان‌ها، نهادها و مراکز مرتبط با دفاع مقــــــدس؛ و پــــــــژوهــــــشگــــــران و نویسندگان این حوزه. گفت‌وگوها بیشتر در حوزۀ مسائل کلی و پرتکرار نشر آثار مرتبط با دفاع مقدس از ادبیات تا تاریخ است. خاطره، تاریخچۀ فعالیت‌ها و… هم در این گفت‌وگوها وجود دارد. مطالب به همان شکل گفت‌وگو و خام منتشر شده و بیشتر نظر شخصی افراد دربارۀ راه طی شده و برنامه‌های آینده است. مطالب این کتاب، در کتاب‌های مشابه هم بیان شده‌اند و جز چند مورد، مطلب جدیدی در این کتاب به‌چشم نمی‌خورد، و در عین حال استفاده از نمادهای ادبی نیز آن را از مقصود و هدف اصلی نگارش دور کرده است. این اثر برای آسیب‌شناسی و تشخیص برخی مسئله‌ها در حوزۀ دفاع مقدس، می‌تواند راه‌گشا باشد. برخی پیشنهادهای ارائه شده، از جمله ارائۀ راهکار برای کاربردی کردن رشتۀ ادبیات پایداری، بهره‌گیری از دانش در برنامه‌ریزی و تدوین کتاب‌ها، مخاطب‌شناسی و… می‌تواند مورد تأمل کارگزاران این حوزه قرار گیرد و به اجرا درآید.

عنوان: گوی بیان (تأملی در تعالی‌بخشی کتاب دفاع مقدس: گفت‌وگو با سرداوران نوزدهمین دورۀ انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس و کارشناسان عرصۀ ادبیات پایداری)
نویسنده: محمدقاسم فروغی جهرمی
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ صریر
شمارگان: 1100 نسخه
تعداد صفحات: 320 صفحه
قطع: رقعی
نوزدهمین دورۀ انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس در سال 1400 برگزار شد. این کتاب برای ثبت نظر داوران و تأمل در زمینۀ ارتقای وضعیت کتاب‌های دفاع مقدس تألیف شده است. محمدقاسم فــــروغی جهــــرمی، دبیر علــــمی نوزدهمین دوره، در این کتاب با بیشتر داوران گروه‌های این دوره مصاحبه کرده است، و موضوع بحث بیشتر ناظر بر دو عنوان است: انواع و شیوه‌های تألیف و تدوین کتاب‌های دفاع مقدس، و راهکارهای ارتقای سطح کیفی این کتاب‌ها. این گفت‌وگوها به‌صورت خام منتشر شده‌اند و بیانیۀ پایانی هیئت داوران با توجه به همین نقد و نظرها نوشته شده و در پایان کتاب قرار گرفته است. به نظر می‌رسد تفکیک مباحث در حوزۀ انواع ادبی، شیوه‌های گردآوری و وجوه اختلاف و شباهت آن‌ها، ضعف محتوای کتاب‌ها در حوزه‌های مختلف و راه‌کارهای ارتقای کیفیت آن‌ها در حوزۀ دفاع مقدس و انتخاب قالبی مناسب برای این کتاب ضروری است، زیرا در این صورت، این گفت‌وگوها می‌توانند پایه و اساس کارهای محکم‌تری در این حوزه قرار گیرند و محل بحث و نظر در محافل علمی واقع شوند. محتوای کنونی در شش گروه دسته‌بندی و همراه با مقدمه و بیانیۀ پایانی منتشر شده است. به نظر می‌رسد صفحه‌آرایی کتاب تناسبی با محتوا ندارد.

عنوان: پیوند حماسه و عرفان در شعر دفاع مقدس
نویسنده: پرستو صباحی
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ زلال سبز
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 105 صفحه
قطع: وزیری
نویسندۀ این اثر برای بررسی پیوند میان حماسه و عرفان در شعر دفاع مقدس، به مطالعۀ اشعار علی موسوی گرمارودی، حمید سبزواری، نصرالله مردانی، قیصر امین‌پور، سهیل محمودی و سیدحسن حسینی بر اساس نُه مؤلفه پرداخته است: جنگ، شهید و شهادت، امام خمینی، نهضت عاشورا و قیام امام حسین (ع)، انتظار و ظهور حضرت مهدی (عج)، عرفان و سیر و سلوک، مدح اهل بیت (ع)، شجاعت و شهامت شاعران انقلاب، تجلیل از رزمندگان سپاهی و بسیجی. برای هر یک از مؤلفه‌ها نمونه‌های معدود ذکر شده است و مشخص نیست که در بررسی کدام مجموعه یا چه تعداد شعر شاعرانِ نام‌برده به این نتیجه رسیده است که جنبه‌های عرفانی شعر دفاع مقدس بر جنبه‌های حماسی غلبه دارد. بر اساس دیگر مؤلفه‌ها هم نتایج به‌دست آمده ظاهراً با اتکا به بررسی نمونه‌های اندک حاصل شده‌اند. شیوۀ نگارش متن نزدیک به پایان‌نامه و رسالۀ دانشگاهی است.

عنوان: تحلیل محتوای پژوهش‌های دفاع مقدس (نظام مسائل حوزۀ دفاع)
نویسنده: پوریا فرح‌گل، عباس قاسم‌زاده
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ عطران
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 205 صفحه
قطع: رقعی
این اثر در سه فصل و نتیجه‌گیری دسته‌بندی شده است. آن‌گونه که نویسنده در پایان کتاب می‌گوید، هدف از نگارش این اثر تحلیل محتوای پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی بوده است که به نظر می‌رسد در این کار چندان توفیقی نداشته است. سیر و انتخاب مطالب کتاب آشفته، و مقدمه و تصاویر برگرفته نیز ارتباطی با محتوای اثر ندارد. هدف از نگارش و شیوۀ کار هم گویا نیست. جست‌وجو با سه کلیدواژۀ «دفاع مقدس»، «جنگ ایران و عراق» و «جنگ تحمیلی» در فضایی نامعلوم در بازۀ زمانی سال‌های 1362 تا 1398 انجام شده است. تحلیل‌ها بیشتر گزارش‌های آماری‌ است و به‌طور جداگانه در یافته‌های هر کلیدواژه انجام شده‌اند. مؤلفه‌های این تحلیل‌ها عبارت‌اند از: تعداد، موضوع، دانشگاه، رشته‌های تحصیلی و روش تحقیق.

عنوان: علم‌سنجی فراگیر دفاع مقدس در نشریات معتبر داخلی
نویسنده: عباس قاسم‌زاده، پوریا فرح‌گل
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ عطران
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 276 صفحه
قطع: رقعی
مؤلف هدف خود را شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر در تاب‌آوری امنیت داخلی در دوران دفاع مقدس با بهره‌گیری از روش تحلیل تاریخ دانسته است، اما تحقیقی که صورت گرفته، ارتباطی به این موضوع ندارد؛ افزون بر این در محتوای آن با عنوان اثر تناسبی به‌چشم نمی‌خورد. حجم بیشتر کتاب به مقاله‌های حوزۀ دفاع مقدس اختصاص دارد و تحلیل دقیقی در مورد آن‌ها صورت نگرفته، در عین حال در مورد روش تحلیل و معیارهای آن توضیحی ارائه نشده است، و نکتۀ جدیدی از این پژوهش به‌دست نمی‌آید.

عنوان: جلوه‌های مقاومت در اشعار یحیی سماوی و نصرالله مردانی
نویسنده: رضا حیدری
محل نشر؛ ناشر: اصفهان؛ کاشف علم
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 376 صفحه
قطع: وزیری
این کتاب به مقایسۀ ادبیات پایداری عراق و ایران با مطالعۀ موردی دو شاعر پرداخته است. شعرهای پایداری نصرالله مردانی بیشتر به دورۀ دفاع مقدس و شعرهای یحیی سماوی به دورۀ اشغال عراق توسط آمریکا از سال 2003 به بعد ارتباط دارد. بررسی و مقایسۀ شعر این دو شاعر، از جمله پژوهش‌های فراگیری است که به‌ویژه در پایان‌نامه‌های دانشگاهی بسیار دیده می‌شود، و این کتاب هم پژوهشی است که نویسنده به عنوان پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد خود در سال 1392 در دانشگاه تربیت معلم تهران انجام داده است. متن کتاب از شاکلۀ خوبی برخوردار است. نویسنده در مقدمۀ کوتاه خود روش کار را نقد آمریکایی در ادبیات تطبیقی معرفی، و مخاطب خود را با پژوهش انجام شده آشنا می‌کند. وی حدود یک سوم از کتاب (از فصل اول تا پایان فصل سوم) را به بررسی ادبیات تطبیقی، ادبیات مقاومت و نماد و اسطوره اختصاص داده است. در فصل چهارم ادبیات انقلاب اسلامی و شعر جنگ و در فصل پنجم به شکل مختصر اوضاع ادبی ایران و عراق در سدۀ اخیر را بررسی کرده است. نویسنده در این کتاب مبارزه‌طلبی، محرومیت، آوارگی و تبعید، قتل و ترور، زندان، پایداری و عدم سازش، هویت قومی، عشق به میهن و امید به آینده را از جمله مضامین شعری یحیی سماوی برمی‌شمرد، همچنان‌که در اشعار نصرالله مردانی هم مؤلفه‌های پایداری فراوان دیده می‌شود و هر دو شاعر در جامعۀ خود تأثیر مثبتی داشته‌اند.
عنوان: حماسه در آینۀ ادبیات پایداری
نویسنده: مرضیه افخمی ستوده
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ هوشمند تدبیر
شمارگان: 100 نسخه
تعداد صفحات: 285 صفحه
قطع: وزیری
حماسه به‌عنوان یکی از انواع ادبی که با ادبیات پایداری پیوند محکمی دارد، مورد توجه محققان و نویسندگان زیادی است. این کتاب، یکی از معدود منابعی است که به جمــــع‌‌آوری حمــــاسه‌ها پرداخته و به ویژگی‌های سبکی آن‌ها توجه داشته است. نویسنده این کتاب را به پیشنهاد یکی از استادان رشتۀ ادبیات پایداری برای رفع کمبود منبع برای این رشته نوشته است.
مقدمۀ کتاب، تقریباً برای محتوای تهیه شده گویاست و از تحقیق و جست‌وجوی نویسنده برای جمع‌آوری این کار حکایت دارد. دستاورد محقق در پنج فصل دسته‌بندی شده است: فصل اول به انواع ادبی و شعر حماسی و ارتباط ادبیات پایداری با آن اختصاص دارد، و نحوۀ اجرای حماسه‌ها نیز مورد توجه بوده است. در فصل دوم، پیدایش حماسه‌های تاریخی _ مذهبی، معرفی حماسه‌های مذهبی و بیان ویژگی‌های سبکی آن‌ها قرار دارد. حماسه‌های تاریخی و بررسی سبکی این دسته از آثار در فصل چهارم و ارتباط ادبیات پایداری با حماسه در فصل پنجم آمده‌ است. فهرستی از منابع مورد استفاده پایان‌بخش این اثر است.

عنوان: خاطره‌نویسی در زیست‌بوم دفاع مقدس
نویسنده: مسعود امیرخانی
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ مرز و بوم
شمارگان: 1100 نسخه
تعداد صفحات: 623 صفحه
قطع: وزیری
خاطره‌نویسی و خاطره‌نگاری یکی از نمــــودهای ادبی وقــــایع و رویدادهاست که در حوزۀ دفاع مقدس از ابتدای جنگ تاکنون ادامه داشته است. سازمان ادبی و هنری بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، طی بازۀ زمانی اسفند 1392 تا فروردین 1397، در حوزۀ خاطره‌نگاری و خاطره‌نویسی دفاع مقدس، یازده کارگاه با سخنرانی صاحب‌نظران این حوزه برگزار كرده است كه متن این كارگاه‌ها در نشریۀ پلاك هشت منتشر شده است. كتاب خاطره‌نویسی در زیست‌بوم دفاع مقدس شامل محتوای همان كارگاه‌ها و نُه مقالۀ جدید است. كارگاه‌ها بر اساس موضوع در هفت گروه دسته‌بندی شده‌اند كه در ادامۀ مباحث هر یك از كارگاه‌ها، یك یا دو مقالۀ مرتبط قرار گرفته است. سخنرانان کارگاه‌های برگزارشده، شخصیت‌هایی هستند که در حوزۀ خاطره‌نگاری و خاطره‌نویسی دفاع مقدس فعالیت داشته و آن‌چه گفته‌اند حاصل تجربه و نگرش آن‌هاست. بر این اساس، می‌توان مباحث را ذیل چند موضوع طرح کرد: خاطره و انواع آن، مصاحبه، تدوین، پژوهش، سوژه، استناد و زبان مناسب خاطره‌گویی و خاطره‌نگاری. از این میان مسئلۀ «استناد» و سندیت در خاطرات دفاع مقدس بیشترین محتوا را به خود اختصاص داده است. مقاله‌های یاد شده بیشتر حاصل تجربه و شناخت نویسندگان آن‌ها است. در حوزۀ تعاریف، روش و منابع، علی‌رغم کاربردی بودن محتوای مقالات در زمینۀ خاطره، به این سه موضوع توجهی نداشته است. این در حالی است که یکی از دغدغه‌های نشر این کتاب، نزدیک کردن مسیر خاطرات به روند علمی است. با توجه به نزدیک بودن موضوع در گفتارها و مقاله‌ها، مطالب تکراری هم زیاد به چشم می‌خورد.

عنوان: خط به خط خاطره
نویسنده: راضیه حقیقت، مریم بیات
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ مرز و بوم
شمارگان: 500 نسخه
تعداد صفحات: 199 صفحه
قطع: رقعی
این کتاب بر اساس نیاز ناشر بــــرای یــــکســــان‌ســــازی متــــــــن کتــــاب‌هــــای مــــستندنگــــاری و خاطرات از نظر ویرایشی نوشته شده است. در مقدمه به این موارد اشاره و ضرورت آن توضیح داده شده است. آشفتگی متون کتاب‌های خاطره و مستند، تألیف چنین کتابی را ضروری می‌نماید، اما منابعی که در پایان این کتاب آمده، از کافی نبودن منابع مورد استفاده در این زمینه حکایت دارد و این پرسش را مطرح می‌کند که با توجه به مشخص بودن اصول ویرایش در انواع متون، چطور این نتیجه حاصل شده است که باید برای ویرایش خاطره‌نویسی و مستندنگاری شیوه‌نامۀ جداگانه‌ای تهیه شود. زبان معیار گفتاری و ویژگی‌های آن، ویرایش صوری و ویرایش زبانی از مباحثی هستند که این کتاب به آن‌ها پرداخته است. گفتنی است از آن‌جا که خاطره‌نویسی یکی از انواع ادبی در حوزۀ ادبیات دفاع مقدس است، این کتاب در فهرست کتاب‌های پژوهشی ادبیات پایداری قرار
گرفت.

عنوان: ده مقاله (گزیده‌ای از مقالات حوزۀ پایداری)
نویسنده: احمد فروزان‌فر
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ مشکین‌قلم
شمارگان: 500 نسخه
تعداد صفحات: 342 صفحه
قطع: وزیری
نویسنده، ده مقاله از مقاله‌های خود و دیگران را در این مجموعه گرد آورده است. او در مقدمۀ کتاب بیشتر از ادبیات پایداری سخن می‌گوید، ولی از ضرورت گردآوری این مجموعه، ارتباط مقاله‌ها با یکدیگر و علت انتخاب آن‌ها سخنی به میان نمی‌آورد. تاریخ نشر مقاله‌ها بین سال‌های 1394 تا 1397 است که دو مقاله در نشریۀ علمی و سایر آن‌ها در همایش‌ها و کنفرانس‌ها ارائه شده‌اند. هشت مقاله مربوط به حوزۀ داستان و رمان، یک مقاله مربوط به فیلمنامه و یک مقاله در حوزۀ شعر حماسی است.

عنوان: روایت پایداری (مجموعه مقالات دومین همایش ملی ادبیات پایداری دانشگاه گیلان) (3 ج)
نویسنده: محمود رنجبر
محل نشر؛ ناشر: رشت؛ رج
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: ج 1، 307؛ ج 2، 305؛ ج 3، 347
قطع: احتمالاً وزیری
دانشگاه گیلان تاکنون دو دوره همایش ادبیات پایداری برگزار کرده است، و مقاله‌های برگزیدۀ همایش دوم در سال 1400 را در سه مجلد منتشر کرده است. دکتــــر محمــــود رنجبــــر، دبیــــر همایش، در مقدمه به نکات مهمی دربارۀ برگزاری این همایش‌ها اشاره می‌کند که به‌نظر می‌رسد برای همۀ دست‌اندرکاران ادبیات پایداری جای تأمل دارد. از جملۀ این مطالب، توجه به هدف و کارکرد همایش‌ها و فاصلۀ همایش‌های برگزار شده در حوزۀ ادبیات پایداری با آن و نبود سخنی نو در مقاله‌ها و تکرار مطالب پیشین است. از مقاله‌های ارسال‌شده برای این همایش، 46 مقاله منتشر شده است (15 مقاله ج 1؛ 15 مقاله ج 2؛ 16 مقاله ج 3). در این مجموعه مقالات شعر با 17 مقاله، در صدر انواع ادبی برای بررسی قرار دارد. با توجه به این‌که در عنوان مقاله‌ها هم گاهی اشتباه وجود دارد، به‌نظر می‌رسد مقاله‌های ارسالی برای همایش‌ها بدون اصلاحات ضروری منتشر شده است. یکی از مقاله‌های جلد اول که در حوزۀ تاریخ شفاهی است در مجموعه مقالات «نگاشت» که حاصل همایش دانشگاه آزاد است نیز منتشر و یک مقاله در همین مجموعه با دو عنوان و اندکی تغییر نسبت به هم، منتشر شده است. دقت در متن مقاله‌ها و توجه به تکرار مطالب از نکاتی است که در کارشناسی‌ها باید در نظر گرفته شود. مقاله‌های ارسالی برای این همایش، به ادبیات دفاع مقدس اختصاص دارند. طبق گفته مدیر ادارۀ کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان گیلان، این مجموعه توسط ناشر دیگری در سال 1402 مجدداً منتشر خواهد شد.

عنوان: فرهنگ اعلام در شعر متعهد پس از انقلاب اسلامی
نویسنده: محبوبه ذوالقدر
محل نشر؛ ناشر: قزوین؛ جهاد دانشگاهی
شمارگان: 300 نسخه
تعداد صفحات: 113 صفحه
قطع: رقعی
این کتاب فرهنگ اعلام 49 کتاب از 10 شاعر دوران بعد از انقلاب اسلامی را دربردارد. این شاعران عبارت‌اند از: قیصر امین‌پور، سید حمیدرضا برقعی، سعید بیابانکی، علی حیــــدری‌زاده، حمیــــدرضا شــــکارسری، قــــادر طهماسبی، علی‌رضا قزوه، عبدالجبــــار کاکــــائی، مصطفی محدثی خراسانی و فاضل نظری. کتاب فاقد مقدمه و توضیحاتی است که نشان دهد معیار انتخاب شاعران، ضرورت گردآوری و هدف از آن چه بوده است. برای هر یک از اعلام، شاهدمثال‌هایی آورده شده است.

عنوان: فریاد مقاومت و جنگ در اشعار قیصر امین‌پور و علی فوده
نویسنده: فاروق محمدویسی
محل نشر؛ ناشر: کرمانشاه؛ کلمات
شمارگان: 500 نسخه
تعداد صفحات: 113 صفحه
قطع: رقعی
کتاب برگرفته از پایان‌نامۀ مؤلف با عنوان «بررسی تطبیقی اشعار قیصر امین‌پور و علی فوده از منظر ادبیات مقاومت» است که در سال 1401 در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور سنندج از آن دفاع کرده است. بخشی از محتوای کتاب به معرفی دو شاعر یاد شده اختصاص دارد. نویسنده ضمن معرفی ادبیات پایداری فلسطین، به ادبیات تطبیقی پرداخته و شعر دو شاعر مذکور را به روش تحلیل محتوایی با رویکرد مضمونی مقایسه کرده و به این نتیجه رسیده است که ادبیات نمی‌تواند از تأثیر سیاسی برکنار بماند و ادبیات پایداری از نوع ادبیات متعهد و همان ادبیات بیداری است.

عنوان: کتاب‌شناسی ادبیات پایداری استان کرمان (مروری بر ادبیات دفاع مقدس)
نویسنده: محمدرضا کریمی
محل نشر؛ ناشر: کرمان؛ امید کویر
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 146 صفحه
قطع: وزیری
در مقدمه‌ای که نویسنده بر این کتاب نوشــــته، هــــدف خود را بــــررسی تطور ادبیــــات دفــــاع مقدس در استان کرمان معرفی کرده است. در این کتاب از روند شکل‌گیری ادبیات پایداری در استان کرمان، میزان فعالیت استان در این موضوع، رویکرد ادیبان و پژوهشگران و آثار منتشر شده در این حوزه، سخن گفته شده است.
فصل اول به تعاریف ادبیات پایداری و انواع ادبی پــــــدیدآمــــــده در ادبیات دفــــــاع مقدس پــــــرداختــــــه است. این مطالب به‌صورت گزینشی و بر اساس نگاه نویسنده انتخاب و نوشته شده‌اند و جامع نیستند.
طبق گفتۀ نویسنده،‌ آثار بر اساس مؤلفه‌های موضوع، زمان انتشار، انتشارات، ادبیات کودک و نوجوان، مؤلفان و نویسندگان، سازمان‌ها، نهادها، کنگره‌ها و بزرگداشت‌ها دستــــــه‌بندی و بررسی شــــــده‌اند. در بررسی موضوعی، کتاب‌ها به رویکرد تاریخ‌پژوهانه، پژوهشی، هنری، داستان، فیلمنامه، شعر و مجموعه‌ها تقسیم شده و آثاری ذیل هر عنوان معرفی شده‌اند. زیرمجموعه‌های متعدد و بی‌قاعده‌ای که برای هر یک از این عنوان‌ها تعریف شده، متن را آشفته و استفاده از این نتایج را دشوار کرده است. به‌طور مثال، برای کتاب‌هایی با رویکرد تاریخ‌پژوهانه، نوزده دسته در نظر گرفته شده، از جمله شهدای استان کرمان در دوران دفاع مقدس، شهدای روحانی، شهدای عشایر، شهدای خبرنگار و…. محتوای به‌دست آمده، در عرصۀ شناسایی وضعیت کتاب‌های ادبیات پایداری در استان کرمان قابل توجه است، اما برای کاربردی کردن این اطلاعات به‌نظر می‌رسد ساختار کتاب لازم است بر اساس اصول علمی از نو مرتب شود. همان‌طور که در مقدمۀ فصل دوم به آن اشاره شده، این اثر ظاهراً پایان‌نامه بوده، ولی نمونه و یا مشابه این موضوع و محتوا در فهرست پایان‌نامه‌ها یافت نشد.

عنوان: گزیدۀ ادبیات مقاومت علمای شیعه در پنج قرن اخیر (5 ج)
نویسنده: محمدحسن رجبی (دوانی)
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: ج 1، 682؛ ج 2، 668؛ ج 3، 632؛ ج 4، 682؛ ج 5، 542
قطع: وزیری
در این کتاب گزیده‌ای از مواضع ســــیاسی مــــراجــــع و علــــمای برجستۀ شیعه، از جمله علمای ایرانی، عرب، هندی، پاکستانی، افغانستانی و آفریقایی در پنج قرن اخیر نسبت به رویدادهای مهم سیاسی و جریان‌های فکری‌ای که جهان اسلام را به خطر انداخته، در 5 مجلد گرد‌آوری، و از آن‌جا که در قالب نامه، پیام و رسالۀ سیاسی و سخنرانی بوده‌اند، ذیل عنوان ادبیات مقاومت منتشر شده است. بسیاری از متون گردآمده در این مجموعه به دلیل استفاده از آرایه‌ها و صنایع ادبی رایج در زمان خود بخشی از متون ادبی محسوب می‌شوند، اما رویکرد مدون این اثر تاریخی است و مطالب بر اساس سیر تاریخی منظم شده است.

عنوان: مهستان (جایگاه و جلوه‌های معنوی دفاع مقدس در شعر معاصر)
نویسنده: سالار ملکی مرشت
محل نشر؛ ناشر: اردبیل؛ خط هشت
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 201 صفحه
قطع: رقعی
این کتاب پژوهشی است که طبق اهداف و بیان مسئله‌ای که دارد، برای تبیین واژۀ دفاع مقدس و اهمیت و جایگاه آن در جامعه و سهم شعر دفاع مقدس در ادبیات در شش فصل به انجام رسیده است. در این اثر نویسنده به این نتیجه رسیده که در سروده‌های دفاع مقدس، بیشترین بسامد را واژه شهید و شهادت از آن خود کرده است. نمونه‌های مطالعاتی این پژوهش پراکنده‌اند و مشخص نیست نویسنده کدام مجموعه‌های شعری و سروده‌های دفاع مقدس را به‌طور کامل بررسی کرده که به این نتیجه رسیده است. در هر بخش، نویسنده توضیحات فراوان و مکرری را بیان کرده، و این مسئله محتوای پژوهش را تحت الشعاع قرار داده است. محتوای ارائه شده در برخی قسمت‌ها بر پایۀ اطلاعات مندرج در پایگاه‌های اطلاع‌رسانی مانند «تبیان» و یا فعال در حوزۀ دفاع مقدس مانند «فکه» است.

عنوان: نقد رتوریک ادبیات حماسی معاصر
نویسنده: کریم شنی
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 286 صفحه
قطع: وزیری
در این پژوهش از روش خوشه‌ای کــــه یـکی از پـرکـاربـردتـریـن و ســــاده‌تـــرین روش‌هـــا در نقـــد رتوریک است، استفاده شده اســت. بر اســـاس ایــن روش، پژوهشگر به دنبال این است که محصول هنری مورد نظر با مخاطب هم‌خوانی دارد یا خیر و برای این مخاطب چه محصول ادبی‌ای مناسب است. در این اثر، انواع نقد رتوریک از دورۀ ارسطو، بنیان‌گذار این روش، تاکنون بررسی شده است. پرسش اصلی این پژوهش این است که کدام یک از رمان‌های دفاع مقدس برای ترجمه و نشر در انگلستان مناسب است و به همین منظور، جامعۀ انگلیس و رمان‌های دفاع مقدس بررسی شده‌اند. آن‌چه در این کتاب بر اساس نقد رتوریک بررسی شده، آثار مرتبط با دفاع مقدس است، اما عنوان اثر ذهنیتی فراتر از دفاع مقدس ایجاد می‌کند. این پژوهش رسالۀ دکتری نگارنده در دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران بوده است.

عنوان: نقد و ارزیابی کتاب‌های شعرپژوهی دفاع مقدس
نویسنده: مجید رشیدی‌پور
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس
شمارگان: 80 نسخه
تعداد صفحات: 282 صفحه
قطع: رقعی
این اثر با نگاه نقد پژوهش شعر دفاع مقدس به نگارش درآمده است. در فصل اول با عنوان کلیات که جای مقدمه را به‌خوبی پر کرده، از ضرورت این پژوهش، جای خالی نقد و افت کیفی آثار ســـــخن گـــفتــه شـــده اســــت. پیشینه‌شناسی نسبتاً دقیق و بررسی محتوایی آثاری که تا حدی به این کار نزدیک‌اند، نشان‌دهندۀ قوت پژوهش و ارزش علمی آن است. برای این پژوهش، در مرحلۀ اول کتاب‌شناسی آثار شعرپژوهی و نقدهای این حوزه فراهم شده (17 اثر) و نویسنده با نقد آن‌ها بر اساس سازواره و فرامتن به بررسی جریان شعری دفاع مقدس و آسیب‌های آن پرداخته است. بر اساس پژوهش انجام شده، دو رویکرد عمده در پژوهش‌های شعر انقلاب اسلامی و دفاع مقدس وجود دارد: رویکرد توصیفی که بسامد کتاب‌ها در این حوزه زیاد است؛ و رویکرد پرداخت عمقی به شعر انقلاب اسلامی و دفاع مقدس. برای ارتقای سطح کیفی در اشعار و پژوهش در این حوزه، نقدِ نقد ضرورت دارد، و در این صورت است که می‌توان به نظریه‌های جدید در این حوزه دست یافت. در حوزۀ پژوهشی شعر دفاع مقدس، کمتر کتابی می‌توان دید که به این شکل به تحلیل و نقد آثار پرداخته باشد. این کتاب حاصل پژوهش نویسنده برای پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه شیراز است و از این منظر می‌تواند الگوی مناسبی برای نگارش پایان‌نامه‌ها در این حوزه باشد.

عنوان: نگاشت (مجموعه مقالات نخستین همایش استانی ادبیات پایداری دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان) (2 ج)
نویسنده: مظاهر زمانی نعمت‌سرا
محل نشر؛ ناشر: رشت؛ رج
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: ج 1، 552؛ ج 2، 506
قطع: رقعی
این مجموعۀ دو جلدی شامل بیست و شش مقاله است که برای نخستین همایش استانی ادبیات پایداری دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان در خرداد 1400 ارسال شده‌اند. در پیشگفتار این اثر اطلاعاتی دربارۀ برگزاری همایش، تعداد مقاله‌های ارسال شده، نوع داوری و در نهایت نحوۀ انتخاب مقاله‌های چاپ‌شده، نیامده است. بر اساس تجربۀ همایش‌های دیگر به نظر می‌رسد تمام مقاله‌های ارسال شده برای همایش منتشر شده‌اند؛ تنوع موضوعی، عدم رعایت قالب مناسب مقاله از دلایل این تشخیص به‌شمار می‌روند. از 13 مقالۀ جلد اول، 4 عنوان در حوزۀ مفهومی ادبیات پایداری، 4 مقاله در بررسی مؤلفه‌های ادبیات پایداری در آثار، 4 مقاله در بررسی موارد خاصی مانند بازتاب چهرۀ امام در اشعار شاعران پایداری و 1 مقاله دربارۀ خاطرات شفاهی است. در جلد دوم هم 5 مقاله در بررسی مؤلفه‌ها در آثار، 1 مقالۀ بینارشته‌ای، 1 مقاله در ویژگی‌های زبانی، 3 مقاله در بررسی مفهوم ادبیات پایداری و 3 مقاله در حوزۀ اقتصاد، سیاست و مسائل نظامی است. با این تفکیک مشخص است که بررسی مؤلفه‌های پایداری در آثار، شاید به‌عنوان ساده‌ترین کار در ادبیات پایداری، بیش‌ترین تعداد مقاله را به خود اختصاص داده است. در بیش‌تر مقاله‌ها، به جز مقالۀ «تازگی بررسی یک مؤلفه یا صنایع ادبی در اثر خاص»، به‌ندرت دستاورد تازه‌ای به‌چشم می‌خورد. بررسی این آثار در برگزاری همایش‌های آتی در هر سازمان و نهادی ضرورت دارد.

عنوان: واقع‌بینی اجتماعی در اشعار قیصر امین‌پور
نویسنده: ناظم ملکی، حلیمه گرگیج
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ آریا دانش
شمارگان: 100 نسخه
تعداد صفحات: 80 صفحه
قطع: وزیری
نویسنده در این کتاب، به دنبال تصویر فقر و دردمندی در شعر قیصر امین‌پور است و مصادیق آن را به روش توصیفی و تحلیلی مورد نقد و بررسی قرار داده اســت، و در مقـــدمه به‌جــای توضیحات مرتبط با پژوهش، به تعریف و تمجید از شاعر پرداخته است. نتایج این پژوهش، تقریباً از بدیهیاتی است که در بررسی شعر این شاعر به‌دست می‌آید: تبیین ارتباط واژۀ درد با رنج، اندوه و اضطراب؛ توجه به ابعاد اسطوره‌ای بر اساس بحث وجودشناسی با ساختن ترکیب زیبا از آب و تأکید بر مسئلۀ معرفت، تأکید بر تعارض تصورات برساخته با جهان خارج و دیدن رنج و درد انسان‌ها و استفاده از مصادیق پربسامد چون درد. این محتوا و دغدغه‌ای که نشانی از آن نیست، بیانگر آن است که پژوهش بر اساس یک مسئلۀ جدی انجام نشده است.

عنوان: یک. هفت. هشت (بررسی شاعران و نویسندگان حوزۀ ادبیات پایداری)
نویسنده: حمید آری براری
محل نشر؛ ناشر: ملارد؛ حوزه مشق
شمارگان: 500 نسخه
تعداد صفحات: 430 صفحه
قطع: رقعی
محتوای فراهم‌آمده کشکولی در حوزۀ ادبیات پایداری است. متن در چهار بخش دسته‌بندی شده است: بخش اول حاوی مطالبی پراکنده در حوزۀ ادبیات پایداری است. از تعریف، آسیب‌شناسی، تاریخچۀ ادبیات پایداری تا وحدت مبارزان جنگ و ادبیات پایداری در دوره‌های مختلف در آن به‌چشم می‌خورد. در بخش‌های بعدی، نمونه‌هایی از شعر و داستان‌های مربوط به ادبیات پایداری گنجانده شده است که تحلیلی برای آن‌ها وجود ندارد و مشخص نیست انتخاب این آثار که از دوره‌ها، کشورها و فضاهای متفاوت است، بر چه اساسی بوده است. دفاع مقدس، بیداری اسلامی، مقاومت در کشورهای حاشیۀ خلیج فارس و ادبیات مقاومت موضوعاتی هستند که شعرها و داستان‌هایی دربارۀ آن‌ها در کنار هم قرار گرفته‌اند. به دلیل فقدان هدف و مسئله در این پژوهش، بخش‌های مختلف بی‌ارتباط به هم به‌چشم می‌خورد و روش مشخصی هم برای تحقیق و نگارش کتاب وجود ندارد. از منابعی که بیشتر به اشعار و داستان‌های منتخب مربوط بوده، در پایان کتاب نام برده شده است، اما ارجاع درون‌متنی ندارد.

عنوان: تاریخ در ادبیات
نویسنده: ادوارد کویین
مترجم: آیدا حیاتی مهر
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ عطران
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 205 صفحه
قطع: رقعی
در این کتاب، جنگ‌ها، توطئه‌ها، انقلاب‌ها و شورش‌ها در بیست و سه بخش دسته‌بندی و معرفی شده‌اند. در کنار معرفی هر یک از ایـــن‌ها، بخـــشی بــه ادبـــیـات برخاسته از این وقایع اختصاص یافته است. حدود دو صفحه از این کتاب به انقلاب اسلامی اختصاص یافته که از آن با عنوان انقلاب ایران یاد شده است. محتوای این کتاب در گروه ادبیات پایداری جای نمی‌گیرد، اما نکته‌ای موجب شد که از این کتاب هم نام برده شود؛ آثاری که برآمده از انقلاب اسلامی و به‌عنوان ادبیات آن معرفی شده‌اند، کتاب‌هایی هستند که توسط غیرایرانی‌ها نوشته شده‌اند: کتاب گردباد نوشتۀ جیمز کلاول و عروس ایرانی نوشتۀ جیمز بوکان دو کتابی هستند که به‌عنوان نمایندۀ ادبیات برآمده از انقلاب معرفی شده‌اند و اثری از نویسندگان ایرانی که معرف انقلاب با صفت اسلامی باشد، وجود ندارد.

عنوان: بررسی مکتب‌های ادبی جهان و تأثیر آن بر شعر و نثر فارسی
نویسنده: عبداله حسن‌زاده میرعلی، لیلا شامانی
محل نشر؛ ناشر: تهران؛ پژوهندگان نجوای قلم
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 348 صفحه
قطع: وزیری
در این پژوهشی که صورت گرفته، مکتب‌های ادبی از باروک تا پست‌مدرن معرفی و مصادیق آن‌ها در ایران و ادبیات فارسی بیان شده است. آن‌چه که موجب بررسی این کتاب در فهرست کتـــاب‌های پــــژوهشــی ادبیــــات پایداری شد، بررسی مکتب پست‌مدرنیسم در ایران بر اساس شعر دفاع مقدس است. در این اثر آشنایی‌زدایی، هنجارگریزی، معناگریزی، گسیختگی صرفی و نحوی از ویژگی‌های شعر پست‌مدرن برشمرده شده،‌ و نمونه‌هایی از این مؤلفه‌ها در شعر دفاع مقدس ارائه گردیده است. رواج زبان محاوره و صورت گفتاری کلمات، استفاده از فرهنگ بومی و محلی، کم‌رنگ شدن تشبیه و استعاره، استفاده از واژگان خاص محتوا و تصویرسازی تحت تأثیر معنا از دیگر ویژگی‌های این مکتب است که در بخشی از اشعار دفاع مقدس به‌چشم می‌خورد. آن‌چه که از این ویژگی‌ها در شعر دفاع مقدس حاصل شده، روزآمد بودن این شعرهاست که موجب جلب مخاطب می‌شود. روش و جزئیات انجام این پژوهش نامشخص است. دربارۀ چگونگی انجام این پژوهش به اختصار در پیشگفتار مطالبی بیان شده است.

سخن پایانی
در این نوشتار 35 عنوان کتاب مرتبط با حوزۀ پژوهش ادبیات پایداری بررسی شد. 2 عنوان پایانی، کتاب‌هایی هستند که پیشتر در آغاز این نوشتار از آن‌ها یاد کردیم. در یک نگاه کلی، به‌نظر می‌رسد کیفیت کتاب‌ها (محتوایی و فنی) نسبت به سال گذشته کاهش یافته است، و این نکته از جنبه‌های گوناگون قابل بررسی است. کتاب پژوهشی قاعدتاً باید برآمده از تحقیق نویسنده باشد، اما محتوای کتاب‌ها از تحقیق جدی و عمیق نویسنده حکایت ندارد. چند مسئله تقریباً در همۀ کتاب‌ها به‌چشم می‌خورد:
مقدمه و پیشگفتار مناسبی در کتاب‌ها دیده نمی‌شود، و شمار اندکی از آن‌ها دارای مقدمه‌ای مناسب هستند. شاید یکی از علت‌های این مسئله، عدم تمرکز کافی پژوهشگران بر موضوع پژوهش خود باشد. مقدمه، بیشتر به‌صورت کلی نوشته شده و یا به مباحث محتوایی که در جایی غیر از مقدمه باید طرح شوند، پرداخته است. هدف، روش و مسائل پژوهش نیز از مواردی به‌شمار می‌روند که سخن گفتن از آن‌ها در مقدمه ضرورت دارد.
بررسی پیشینۀ پژوهش از جمله مسائلی است که در بیشتر آثار بدان پرداخته نشده است و شمار اندکی هم که بدان پرداخته‌اند آن‌گونه که شایسته است از پژوهش‌های همسان و شناخت آن‌ها سخن نگفته‌اند. حتی در بررسی‌هایی هم که بخشی از موضوع مشترک است این‌گونه عمل نشده است. به‌نظر می‌رسد ضرورت دارد متولیان چاپ و نشر کتاب تعریفی جامع از کتاب ارائه دهند و برای نشرِ یافته‌های جدید به شکل کتاب مطالبه‌ای جدی داشته باشند.
تبدیل پایان‌نامه به کتاب مشخص نیست که بر چه اساسی صورت گرفته است و ضرورت دارد برای این کار معیاری مشخص شود. در حال حاضر به نظر می‌رسد صرفاً برای ثبت در سوابق فردی این کار انجام شده و سطح کیفی محتوا اهمیتی ندارد. در بیشتر موارد در تبدیل پایان‌نامه به کتاب تغییری در محتوا صورت نگرفته و به همان شکل پایان‌نامه منتشر شده است. در پایان‌نامه‌های مرتبط با ادبیات پایداری، به دلیل استفاده از منابع مشابه، بسیاری از تعاریف و مبانی نظری تکراری هستند و مطلب جدیدی در بیشتر آن‌ها به‌چشم نمی‌خورد.
ضرورت نشر مجموعه مقاله‌های مستقل که قبلاً منتشر شده‌اند، نامشخص است.
عدم توجه به مسائل فنی کتاب از جمله انتخاب قطع و صفحه‌آرایی نامناسب یکی دیگر از مسائل این حوزه است. وجود غلط‌های املایی فراوان و متن‌های آشفته از بی‌توجهی نویسندگان و ناشران به متنی که تولید کرده‌اند، حکایت دارد و این از نکاتی است که باید به دنبال راهی برای اصلاح آن بود.
عنوان کتاب کلی‌تر از محتوای ارائه شده است و در برخی هم عنوان‌ها بیشتر به گونه‌های ادبی نزدیک است تا پژوهشی.
توجه ویژه به یک گونۀ ادبی و غفلت از دیگر گونه‌ها و اهمیت پرداختن به آن‌ها در ادبیات پایداری از دیگر مسائل این حوزه است. به‌لحاظ موضوعی حدود یک‌سوم (13 عنوان) کتاب‌ها به شعر اختصاص دارد که در خود این کتاب‌ها هم موضوعاتی نزدیک به‌هم دیده می‌شوند.
با توجه به شمارگان متفاوت کتاب‌ها در میان ناشران خصوصی و دولتی، تأمل در مخاطب کتاب‌ها ضرورت دارد. به‌نظر می‌رسد در بیشتر موارد محتوای کتاب‌ها برای مخاطب این حوزه، سخن تازه‌ای ندارند و از آن‌ها استقبال نمی‌شود و به‌همین دلیل انگیزه‌ای برای انتشار در شمارگان بالا به‌چشم نمی‌خورد.
اندیشکدۀ ادبیات پایداری به‌عنوان مجموعه‌ای که وظیفۀ تصمیم‌سازی و جهت‌دهی به ادبیات پایداری را بر عهده دارد، می‌تواند با تمرکز بر حوزۀ نشر کتاب‌ها، مسائل را بررسی و راهکاری برای ارتقای سطح کیفی و اثربخشی این آثار ایجاد کند. صاحب‌نظران می‌توانند نظرات خود را به نشانی Andishkadeh.defa@yahoo.com ارسال کنند و در صورت علاقمندی به همکاری با اندیشکده در این حوزه، موضوع پیشنهادی خود را اعلام فرمایند.